از جادوی خر کردن تا مدل هشت انگاره ارتباط ایرانی!

دکتر محسنیان راد یکی از مهمترین موانع موجود بر سر راه تحقیق در ایران را «ریشه‌های فرهنگی ارتباطات» می داند.

به گزارش قلم اندیش، این استاد دانشگاه طی سخنانی در «کنفرانس تحقیقات کاربردی و پیشرفته در روابط عمومی» به آسیب شناسی جریان تحقیق در ایران پرداخت و سخنان متفاوتی را مطرح کرد که مرور بخش هایی از آن خالی از لطف نیست:

علت شکل گیری روابط عمومی در جهان

علت شکل گیری روابط عمومی در آمریکا (حدود ۱۰۶ سال پیش) به سه دلیل بود:

  1. شکل گیری شرکت های سهامی عام با هزاران نفر سهام دار
  2. شکل گیری سندیکاهای کارگری و اعتراضات و تظاهرات گهگاه آنها
  3. وجود رسانه‌های مستقل و آزاد

با توجه به اینکه هیچکدام از این سه مورد در ایران وجود ندارد، بنابراین روابط عمومی در ایران یک کالای وارداتی است و به معنای واقعی شکل نگرفته است.

تفاوت حقیقت و واقعیت

تحقیق یک «فرآیند» است. یعنی کوچکترین اتفاق، روی کل سیستم تاثیر می گذارد.

اگر یک نیروی خدماتی بسیار ساده در یک کنفرانس کارش را به درستی انجام ندهد، روی کل کنفرانس تاثیرگذار است. تحقیق هم همین طور است.

هدف کلان تحقیق باید نزدیک شدن به «واقعیت» باشد. دقت داشته باشید که نمی گویم: «دسترسی به واقعیت» چون دسترسی به واقعیت کار «فتوا» و حوزه های علمیه است! ما چنین توانایی نداریم و این ادعا را هم نداریم که می توانیم به واقعیت دست پیدا کنیم. ما فقط می‌توانیم به واقعیت نزدیک شویم و هرچه نزدیک تر شویم، هنوز معلوم نیست که به واقعیت دست یافته باشیم.

یک زمانی گفته می شد که زمین مسطح است و اگر کسی غیر از این می گفت از طرف کلیسا محاکمه می شد. بعد از گذشت زمانی گفتند که زمین سیاره ای از منظومه شمسی و گرد است. در حالی که حدود یک سال پیش آلمانی ها گفتند که زمین کروی نیست!

بنابراین ما فقط باید فقط می توانیم به واقعیت نزدیک شویم و حقیقت آن چیزی که ما فکر می کنیم نیست.

انگیزه های تحقیق

برای انجام تحقیق ۳ نوع انگیزه وجود دارد:

۱) تامین یک نیاز

هر گاه تحقیقی بخواهد تامین یک نیاز را دنبال کند، آینده نگاری بالایی دارد که در ایران اصلا متداول نیست که مثلا شما پیش‌بینی کنید ترافیک تهران در ۱۰ سال دیگر چطوری می شود! چون اصلا معلوم نیست اوضاع شهردار چگونه است! ولی بدانید که این گونه تحقیقات بسیار مهم هستند.

۲) هنگامی که با یک مشکل مواجه می شویم و باید حل کنیم.

معمولا بیشترین تحقیقات انجام شده در کشورهای در حال گذار مربوط به این موضوع است.

۳) ارضای کنجکاوی

معمولا در ایران کسی پیدا نمی شود که برای این موضوع بودجه تامین کند. در حالی که تولید یا توسعه علم از این طریق انجام می شود. بنابراین این سومی را در ایران از ذهن خود خارج کنید!

جادوی ارتباطی «خر کردن»!

یکی از مهمترین موانع موجود بر سر راه تحقیق، ریشه‌های فرهنگی ارتباطات هست.

جامعه ایرانی دارای یک پیشینه قوی در استبداد است. در این استبداد خیلی سراغ حکومت نروید؛ هرچند که حتما حکومت در راس آن است، اما استبداد مادرشوهر با عروس هم درون آن وجود دارد! استبداد معلم کلاس اول ابتدایی نظام قدیم هم درونش است!

یکی از نتایج این پیشینه و نهادینه شدن استبداد، «رنگ پذیری» است که اخیرا یکی از استادان دانشگاه پهلوی زمان شاه نام آن را «جادوی ارتباطی» گذاشته است.

وی می گوید: «ایرانی ها یک جادوی ارتباطاتی عجیب دارند که نامش «خر کردن» است! مکانیزمی را راه می‌اندازند تا طرف را خر کنند! رئیس، مادرشوهر و حتی ممکن است رئیس حکومت را هم خر کنند! سالهاست که این مکانیزم را به کار می برند و جواب هم می دهد!

این زرنگی با بی‌اعتمادی درآمیخته است و علت این زرنگی، احساس نا امنی است.

چرا مردم دروغ می گویند؟! چون مردم می‌ترسند راست بگویند.

مدل هشت انگاره ارتباط ایرانی

مدل هشت انگاره ارتباط ایرانی می گوید که همه ما یاد گرفتیم برای برقراری ارتباط اول ببینیم در فضای خودی هستیم یا غیر خودی؟! سکوت کنیم یا حرف بزنیم؟! باطن را لو بدهیم یا ظاهر را حفظ کنیم؟! ادای فرادست را ایفا کنیم یا فرودست؟! (مثلا فردی پیش وزیر می رود یک موجودی است و وقتی با معاونش حرف می زند، موجود دیگری است!)

 برخی نکات دیگر این سخنرانی

* هر روش تحقیقی مانند آچاری است که یک مدل از پیچ را باز می کند. بنابراین ابتدا باید مسئله و سوال تحقیق روشن شود تا تا بدانیم در جعبه آچارمان، از کدام آچار باید استفاده کنیم.

* معمولا رسم است که هرکسی سخنرانی می کند، افراد می گویند: «استفاده کردیم!» بنده به صراحت می گویم که این دروغ است!